Op 1 juli 2012 vond Cees de Jonge een beer in de trein. Sarah Saarberg leerde de beer alles over Twitter en al snel had hij zijn @NSbeer.Honderden mensen zochten naar zijn baasje, of zoals hij het zegt: zijn mensenkind. Inclusief de radio en grote bedrijven zoals Schiphol, de NS en KLM. Ook ik help mee. Ik zie welke rol de knuffels spelen in het leven van mijn kinderen en kan me mijn eigen knuffels nog levendig herinneren. Lang geleden ben ik ook een knuffel verloren. In Zeeland, lang voordat social media bestonden en ons had kunnen helpen hem terug te vinden.Maar hoe zit dat nou met knuffels? Welke rol spelen ze in het leven van een kind? En hoe oud is het mensenkind van @NSbeer waarschijnlijk? @Berbster stelde me de volgende vraag : vanaf welke leeftijd krijgen ze dat onafscheidelijke met knuffels en speelgoed? Hoort het bij ontwikkelingsfase? Of verschilt dat? Genoeg redenen om mijn eigen semi-wetenschappelijke zoektocht te starten.

Er zijn veel knuffels op de wereld

In de literatuur is te lezen dat ongeveer 60% van de kinderen in de westerse wereld een knuffel heeft. Pedagogen en psychologen noemen die knuffels vaak transitionele objecten, maar daarover later meer. Meestal zijn dat zachte knuffels, maar ook de gehechtheid aan een speen kan hieronder vallen. Vaak zijn het dieren, poppetjes of knuffeldoekjes. In de Verenigde Staten hebben kinderen vaak een security blanket: een veiligheidsdekentje. Een betere vertaling is misschien wel een “vasthouddekentje”. Dit dekentje is vaak de deken die een kind in de wieg had of waarin hij of zij gewikkeld was tijdens het voeden.

Je zou kunnen denken dat Nederlandse kinderen vaak een hydrofiele luier als knuffel zouden hebben. Mijn beide kinderen waren altijd in, op, of naast hydrofiele luiers als kind. Maar dat zie je niet zo vaak, een kind met een hydrofiele luier als knuffel. Ik herinner me wel een jongetje op de opvang van mijn zoon dat sliep en knuffelde met een sok van zijn vader. Hieruit leid ik af (en de literatuur bevestigt dat) dat kinderen de voorkeur hebben om te knuffelen met iets zachts. In een van de artikelen wordt ook wel gezegd dat ze graag een voorwerp of kledingstuk van de moeder gebruiken. Gezien de sok zou ik ook zeggen: voorwerpen van vaders. De @NSbeer is natuurlijk iets zachts, en hij meldt dat hij een beetje stinkt van al het knuffelen. Over de geur en hygiëne zou je nog een artikel kunnen vullen maar dat is voor mij als pedagoog niet zo interessant. Ik schijn overigens ook met autootjes in bed te hebben gelegen, maar dat is misschien ook meer iets voor een ander stuk. Terug naar de beer, en het jongetje of meisje dat hem mist. We dachten even dat het een jongetje met een grote pet is uit Brabant. Met zijn ouders op vakantie in een ver onbekend land. Juist in zo’n situatie vallen kinderen graag terug op een knuffel. Als je in een ander huis in een ander bed moet slapen. Of als je vader en moeder druk met de receptioniste in een andere taal praten. Dat is het moment dat een knuffel even houvast en troost biedt. Maar de beer zou ook bij een meisje kunnen horen. Zij is misschien aan het logeren bij oma. Voor het eerst alleen bij oma, hoe lief ze ook is, gaat soms makkelijker met een beer erbij die ruikt en voelt als thuis.

Knuffels en ouders

Er zijn wetenschappers die denken dat westerse kinderen knuffels nodig hebben omdat ze onvoldoende houvast hebben aan hun ouders. Het materiële object  wordt de veilige basis terwijl de vader en de moeder dat zouden moeten zijn. De gedachte over gehechtheid en de veilige basis wortelt in de gehechtheidstheorie van Bowbly (Lees meer hierover op Wikipedia). Er is ook wat voor te zeggen; kinderen in de westerse wereld hebben vaker een knuffel, dat zijn ook de landen waarin kinderen vaker en langer gescheiden van hun ouders zijn. Er is een onderzoek dat aantoonde dat het gebruik van knuffels samenhangt met de slaaprituelen in een gezin.  Zo hebben kinderen die samen met hun ouders in een ruimte slapen vaak geen knuffel. Het artikel suggereert dat kinderen die meer fysiek contact hebben met volwassenen minder vaak een knuffel erbij hebben.

Men heeft zich ook afgevraagd of kinderen met een knuffel angstiger zijn dan kinderen zonder. Over het algemeen scoorden kinderen met en zonder knuffel vergelijkbaar op een angstschaal. Op sommige vlakken was er wel een relatie maar ik heb niet kunnen terugvinden in welke gevallen dat gold.

(On)Afhankelijk

Andere wetenschappers zeggen dat de knuffels dienen als een overgang tussen de volledige afhankelijkheid van de ouder en meer zelfstandigheid van een kind. Kinderen met knuffels gebruiken hun knuffel bijvoorbeeld om makkelijker in slaap te vallen. Vandaar het woord transitioneel object. Begin 2012 was ik op het congres Baby en Behandeling om een poster te presenteren over babygebaren. Ik volgde daar een boeiende workshop over te vroeg geboren kinderen. Ze presenteerden daar een instrument om de sterke kanten van een prematuur kind te inventariseren. Het vermogen om troost te vinden bij een knuffel of doekje werd daar gezien als een beschermende factor in de ontwikkeling van het kind. Meer over deze interessante methode voor ouderbegeleiding lees je op de website van IBAIP. Het kind is door dat hulpmiddel beter in staat om zijn emoties te reguleren en ervaart daardoor minder stress.

(foto door Michel van Heijningen)

Op de vingers of duimzuigen of de nabijheid van objecten (knuffels) helpen kinderen om de stress of spanning af te laten nemen. Ook in een Nederlands onderzoek naar zelfregulatie van basisschoolleerlingen gaf 5,5% van de kinderen aan dat ze hun knuffel gebruikte om zelf minder bang te worden.

Kenmerken en rollen van knuffels

Gezien de gehechtheidstheorie van Bowlby doet dit niet af aan de rol van de ouder in dit proces. Een ouder zou het belangrijkste “middel” moeten zijn voor een kind om zich te troosten, een knuffel is daarin een hulpmiddel met een aantal kenmerken.

Kenmerken van knuffels lijken te zijn:

1. Ze zijn meestal zacht
2. Ze spelen een belangrijke rol bij het in slaap vallen
3. Ze kunnen een rol spelen om een kind te troosten en houvast te bieden. Uit onderzoek blijkt dat kinderen met knuffel soms beter om kunnen gaan met een doktersbezoek.

Drie kenmerken vind ik niet zo duidelijk terug in de literatuur (maar zo lang heb ik nog niet gezocht). Deze spelen ook een rol in de aantrekkingskracht van knuffels.

1. Knuffels zijn onvoorwaardelijk, ze hebben altijd tijd, zijn nooit boos en zijn helemaal alleen van het kind. Een knuffel hoef je niet te delen met anderen. Mama en papa soms wel.
2. Knuffels kunnen een rol spelen in de fantasieontwikkeling van kinderen. Het is goed voor de ontwikkeling als kinderen dagelijkse dingen naspelen of juist dingen die wat moeilijker waren zoals een doktersbezoek. Niet voor niets zijn vaak knuffels uit boeken en verhalen vaak erg populair zoals Teigetje en Winnie de Pooh. En er zijn veel kinderboeken over knuffels. En over knuffels die kwijtraken trouwens ook.
3. Frunniken aan iets geeft ook rust en steun. Frunniken aan de eigen kleding bijvoorbeeld of in iets knijpen. En waar kun je beter aan frunniken dan aan iets van stof?

Voor het jongetje of meisje vervult de @NSbeer waarschijnlijk al deze taken. Ik maak me dan ook een beetje zorgen om het kind dat nu deze houvast moet missen en misschien moeilijk kan slapen en verdrietig is. Waarschijnlijk lukt het zijn ouders wel om hem uiteindelijk te troosten en de rol van die veilige basis weer te bieden. Afhankelijk van het temperament van een kind zal dat sneller of juist langzamer gaan. Ook helpt het als het kind wat ouder is, hij of zij zal dan minder afhankelijk van de beer zijn en hij kan er beter over praten.

Hij of zij zal er waarschijnlijk niets aan over houden. Duizenden kinderen verliezen elk jaar hun knuffel. Kijk maar op sites als knuffel gezocht en marktplaats. Ik geloof niet dat de pedagogische praktijken worden overspoeld met ouders die na zo’n incident niet in staat bleken hun kind weer te troosten. Er zijn in ieder geval geen cijfers over bekend. Maar rot is het wel. En een beetje verdrietig.

Vooral belangrijk voor peuters

Hoewel er een indicatie is dat kinderen die minder intensief fysiek contact hebben met hun ouders vaker een knuffel nodig hebben maakt het voor de band tussen ouders en kinderen uiteindelijk niet uit.

Uit een onderzoek blijkt dat kinderen met en zonder knuffels (of eigenlijk die vasthouddekentjes, het is Amerikaans onderzoek) net zo vaak een veilige warme band met hun moeders hebben dan kinderen zonder. Voor de kinderen die geen warme veilige band met hun moeders hadden speelde het dekentje wel een belangrijke rol die de toenadering van de moeder soms moeilijker maakte. Rond de tweede verjaardag is de gehechtheid aan objecten en gewoontes zoals knuffels, spenen en duimzuigen het grootst.

Er is verrassend weinig aan kinderen gevraagd waarom een knuffel belangrijk voor ze is. Misschien omdat de gehechtheid zo groot is op tweejarige leeftijd. Oudere kinderen vertellen dat het fijn vinden dat ze met hun knuffel kunnen knuffelen en dat hij fijn aanvoelt.

Op grond van de artikelen die ik tot nu toe tegen kwam zie je dat knuffels een belangrijke rol spelen in het leven van ruim de helft van de kinderen in de westerse wereld. De gehechtheid van de kinderen aan deze objecten zegt verder niets over de kwaliteit van de ouder-kind relatie. Een knuffel kan naast de ouder een belangrijke steun zijn in stressvolle situaties. Kinderen in niet-westerse culturen en in gezinnen die bijvoorbeeld samen slapen hebben minder vaak een knuffel of vasthouddekentje.

Sommige een knuffel, anderen niet.

Knuffels en de tijdelijke afhankelijkheid van knuffels komt zo veel voor dat psychiaters het niet als afwijking beschouwen. Omgekeerd geldt dat trouwens ook: als jouw kind helemaal geen vaste knuffel heeft is dat ook een normale variatie in de kinderontwikkeling.

Met de oude beer van zijn vader

Vooral jonge peuters zijn sterk gehecht aan bepaalde knuffels of speelgoed, tegen de basisschoolleeftijd wordt dat weer minder, maar genoeg volwassenen bewaren ook nog hun oude knuffel of denken er met warme gevoelens af en toe aan terug.

Naast de ontwikkelingsfase speelt ook het temperament van een kind een rol bij het gebruik van een knuffel. Een timide kind kan hier meer behoefte aan hebben dan een extrovert kind. Maar een druk kind kan soms juist zijn knuffel gebruiken om wat meer tot rust te komen.Ik heb het er nog niet eens over gehad hoe een kind zijn favoriete knuffel kiest. Ik weet wel dat je als ouder daar weinig invloed op lijkt te hebben, dat is ook niet erg. Als een knuffel een hulpmiddel (transitioneel object) is om de stap te maken tussen afhankelijkheid en meer zelfstandig dan speelt het zelf kiezen van de juiste knuffel daarin misschien wel een heel belangrijke rol.

Wat de @NSbeer betreft: ik hoop dat hij en zijn mensenkind herenigd worden. Omdat het fijn is om iets terug te vinden wat je hebt verloren, zeker als je er zo veel van houdt. En omdat ik denk dat het verhaal achter de @NSbeer; het feit dat honderden mensen die je niet kent jou hebben willen helpen, van onschatbare waarde is. Juist voor een kind.

Naar huis!

En in maart 2013 mocht @NSbeer weer naar huis. Luciano, een jongetje van drie bleek zijn mensenkind te zijn. Je kunt het nalezen op de Facebook account van Beer (want dat bleek zijn naam). Luciano was in het begin ontroostbaar, vertelde zijn moeder, het beertje blijkt voor hem een link naar zijn broer, die niet meer thuis woont. Na maanden gaat het slapen wel beter, maar Luciano was zijn beer nog zeker niet vergeten.

Het lijkt me een mooie ervaring voor Luciano; Beer komt na maanden thuis omdat wildvreemden goed voor hem hebben gezorgd. En duizenden vreemden hebben geholpen om hem thuis te krijgen. Mensen zijn bereid omdat te doen. Waarom? Omdat we zelf knuffels hebben gehad? Of omdat we nu eenmaal houden van een happy end?

Knuffeltips

• Heeft je kind een favoriete knuffel; regel dan een reserve exemplaar en wissel deze af.
• Ik had twee dezelfde knuffels een op de opvang en een thuis. Zo konden we nooit er een kwijtraken op de ritjes van en naar huis.
• Mijn dochter koos een zelfgemaakte knuffel daar heb ik geen reserve-exemplaar van. Ik kan hem wel makkelijk maken, maar dat zou me wel een paar dagen kosten. Misschien moet ik daar nog eens wat mee. Bij www.tekenjeknuffel.nl kun je je eigen knuffel tekenen en laten maken. Ik zou er dan meteen twee bestellen.
• Of je kunt je eigen knuffels haken, maak er dan meteen even twee.
• Leg geen grote knuffels in de wieg van je baby. Deze kunnen, net als kussens, de kans op wiegendood verhogen.
• Als je babygebaren gebruikt met je kind, introduceer dan ook een gebaar voor de knuffel. Je kunt het woord/gebaar knuffel gebruiken, of een naamgebaar verzinnen. Zo maakte wij het gebaar voor knuffel Pino door met onze vingers de veertjes op ons hoofd na te doen (het officiële NGT gebaar bleek later anders te zijn, maar dat hadden we niet kunnen vinden). Ik vond het heerlijk dat Sigrid zelf om haar knuffel kon vragen als hij niet in de buurt was.
• Zie hier de gebaren voor knuffelbeer, knuffeldoekje en knuffelen.
• Meer lezen over gebarentaal met baby’s en dreumesen?
• Lees meer over troost en objecten op Wikipedia.

Vond je dit leuk om te lezen? Deel of tweet het artikel dan met anderen!

Hieronder nog meer boekjes over knuffels. Alles is met een klik te bestellen!

 

 

 

NB: Bronvermelding ontbreekt volledig in dit stuk. Mijn excuses hiervoor. De bronnen zijn wel beschikbaar en opvraagbaar. Ik streef ernaar later dit toe te voegen.