Op 1 juli 2012 vond Cees de Jonge een beer in de trein. Sarah Saarberg leerde de beer alles over Twitter en al snel had hij zijn @NSbeer account.

Honderden mensen zochten mee naar zijn baasje, of zoals hij het zegt: zijn mensenkind. Inclusief de radio en grote bedrijven zoals Schiphol, de NS en KLM. Ook ik help mee. Ik zie welke rol de knuffels spelen in het leven van mijn kinderen en kan me mijn eigen knuffels nog levendig herinneren.

En ik kan me nog herinneren dat ik mijn eigen knuffel verloren ben. In Zeeland, lang voordat social media bestonden en ons had kunnen helpen hem terug te vinden.

Maar hoe zit dat nou met knuffels? Welke rol spelen ze in het leven van een kind? En hoe oud is het mensenkind van @NSbeer waarschijnlijk? @Berbster vroeg me ook nog : vanaf welke leeftijd krijgen ze dat onafscheidelijke met knuffels en speelgoed? Hoort het bij ontwikkelingsfase? Of verschilt dat?

In de literatuur is te lezen dat ongeveer 60% van de kinderen in de westerse wereld een knuffel heeft. Pedagogen en psychologen noemen die knuffels vaak transitionele objecten, maar daarover later meer. Meestal zijn dat zachte knuffels, maar ook de gehechtheid aan een speen kan hieronder vallen. Vaak zijn het dieren, poppetjes of knuffeldoekjes. In de Verenigde Staten zijn het vaak dekentjes: security blankets of te wel een veiligheid dekentje. Een betere vertaling is misschien wel een “vasthoud dekentje”. Dit dekentje is vaak de deken die een kind in de wieg had of waarin hij of zij gewikkeld was tijdens het voeden.

Daaruit afgeleid zou je denken dat Nederlandse kinderen vaak een hydrofiele luier als knuffel zouden hebben. Dit heb ik echter niet zo vaak gezien nog. Wel was er vroeger op de opvang van mijn zoon een kindje dat sliep en knuffelde met een sok van zijn vader. Hieruit leid ik af (en de literatuur bevestigt dat) dat kinderen de voorkeur hebben om te knuffelen met iets zachts. De @NSbeer voldoet hier natuurlijk aan, en meldt ook dat hij een beetje stinkt van al het knuffelen. Ik schijn overigens ook met autootjes in bed te hebben gelegen, maar dat is misschien meer iets voor een ander stuk.

Terug naar de beer, en het jongetje of meisje dat hem mist. We dachten even dat het een jongetje met een grote pet is uit Brabant en dat hij nu op vakantie is. Arm jongetje in een ver onbekend land. Juist in zo’n situatie vallen kinderen graag terug op een knuffel. Als je in een ander huis in een ander bed moet slapen. Of als je vader en moeder druk met de receptioniste in een andere taal praten. Dat is het moment dat een knuffel even houvast en troost biedt. Maar ook als de beer toch bij een meisje hoort. Voor het eerst logeren bij oma, hoe lief ook, gaat soms makkelijker met een beer erbij.

Knuffels en ouders

En daar begint de discussie over knuffels: er zijn wetenschappers die denken dat westerse kinderen knuffels nodig hebben omdat ze onvoldoende houvast hebben aan hun ouders. Het materiele object  wordt de veilige basis terwijl de vader en de moeder dat zouden moeten zijn. De gedachte over gehechtheid en de veilige basis wortelt in de gehechtheidstheorie van Bowbly (Lees meer hierover op Wikipedia). Er is een onderzoek dat aantoonde dat het gebruik van knuffels samenhangt met de slaaprituelen in een gezin.  Zo hebben kinderen die samen met hun ouders  in een ruimte slapen vaak geen knuffel. Het artikel suggereert dat kinderen die meer fysiek contact hebben met volwassenen minder vaak een knuffel gebruiken.

Men heeft zich ook afgevraagd of kinderen met een knuffel angstiger zijn dan kinderen zonder. Over het algemeen scoorden kinderen met en zonder knuffel vergelijkbaar. Op sommige vlakken was er wel een relatie maar ik heb niet kunnen terugvinden in welke gevallen dat gold.

Andere wetenschappers zeggen dat de knuffels dienen als een overgang tussen de volledige afhankelijkheid van de ouder en meer zelfstandigheid van een kind. Kinderen met knuffels gebruiken hun knuffel bijvoorbeeld om makkelijker in slaap te vallen. Vandaar het woord transitioneel object. Begin 2012 was ik op het congres Baby en Behandeling om een poster te presenteren over babygebaren. Ik volgde daar een boeiende workshop over te vroeg geboren kinderen en een instrument gepresenteerd om de sterke kanten van een prematuur kind te inventariseren. Het vermogen om troost te vinden bij een knuffel of doekje werd daar gezien als een beschermende factor in de ontwikkeling van het kind. meer over deze methode lees je op de website van IBAIP. Het kind is door dat hulpmiddel beter in staat om zijn emoties te reguleren en ervaart daardoor minder stress.

Op de vingers of duimzuigen of de nabijheid van objecten (knuffels) helpen kinderen om de stress of spanning af te laten nemen. Ook in een Nederlands onderzoek naar zelfregulatie van basisschoolleerlingen gaf 5,5% van de kinderen aan dat ze hun knuffel gebruikten om zelf minder bang te worden ‘snachts. Maar ze riepen natuurlijk ook gewoon om mama of papa.

Kenmerken en rollen van knuffels

Gezien de gehechtheidstheorie van Bowlby doet dit niet af aan de rol van de ouder in dit proces. Een ouder zou het belangrijkste “middel” moeten zijn voor een kind om zich te troosten, een knuffel is daarin een hulpmiddel.

Kenmerken van knuffels lijken te zijn:

1. Ze zijn meestal zacht
2. Ze spelen een belangrijke rol bij het in slaap vallen
3. Ze kunnen een rol spelen om een kind te troosten en houvast te bieden. Uit onderzoek blijkt dat kinderen met knuffel soms beter om kunnen gaan met een doktersbezoek.

Drie kenmerken vind ik niet zo duidelijk terug in de literatuur (maar zo lang heb ik nog niet gezocht). Deze spelen ook een rol in de aantrekkingskracht van knuffels.

1. Knuffels zijn onvoorwaardelijk, ze hebben altijd tijd, zijn nooit boos en zijn helemaal alleen van het kind. Een knuffel hoef je niet te delen met anderen. Mama en papa moet je soms wel delen.
2. Knuffels kunnen een rol spelen in de fantasieontwikkeling van kinderen. Het is goed voor de ontwikkeling als kinderen dagelijkse dingen naspelen of juist dingen die wat moeilijker waren zoals een doktersbezoek. Niet voor niets zijn knuffels uit boeken en verhalen erg populair zoals Teigetje en Winnie de Pooh.
3. Frunniken aan iets geeft ook rust en steun. Frunniken aan de eigen kleding bijvoorbeeld of in iets knijpen. En waar kun je beter aan frunniken dan aan iets zachts van stof?

Voor het jongetje of meisje vervult de @NSbeer waarschijnlijk al deze taken. Ik maak me dan ook een beetje zorgen om het kind dat nu deze houvast moet missen en misschien moeilijk kan slapen en verdrietig is. Waarschijnlijk lukt het zijn ouders wel om hem uiteindelijk te troosten en de rol van die veilige basis weer te bieden. Afhankelijk van het temperament van een kind zal dat sneller of juist langzamer gaan. Ook helpt het als het kind wat ouder is, de afhankelijkheid van de beer zal dan minder groot zijn en hij of zij kan er beter over praten.

Het kind zal er waarschijnlijk niets  “aan over houden”. Duizenden kinderen verliezen elk jaar hun knuffel. Kijk maar op sites als knuffel gezocht en marktplaats. Ik geloof niet dat de pedagogische praktijken worden overspoeld met ouders die na zo’n incident niet in staat bleken hun kind weer te troosten. Er zijn in ieder geval geen cijfers over bekend. Maar rot is het wel. En een beetje verdrietig.

Uit een onderzoek blijkt dat kinderen met en zonder knuffels (of eigenlijk die vasthouddekentjes, het is Amerikaans onderzoek) net zo vaak een veilige warme band met hun moeders hebben dan kinderen zonder. Voor de kinderen die geen warme veilige band met hun moeders hadden speelde het dekentje wel een belangrijke rol die de toenadering van de moeder soms moeilijker maakte. Rond de tweede verjaardag is de gehechtheid aan objecten en gewoontes zoals knuffels, spenen en duimzuigen het  grootst. Dat is ook de leeftijd waarop kinderen zelfstandiger worden ten op zichte van hun ouders. De knuffel kan dan nog even als overbrugging dienen.

Eer is verrassend weinig aan kinderen gevraagd waarom een knuffel belangrijk voor ze is. Misschien omdat vooral tweejarigen gek zijn op knuffels, en die zijn wat moeilijker te onderzoeken. Hoewel ik regelmatig hoor dat kinderen een babygebaar hebben voor de knuffel, en er zo toch om kunnen vragen. Oudere kinderen vertellen dat het fijn vinden dat ze met hun knuffel kunnen knuffelen en dat hij fijn aanvoelt.

Op grond van de artikelen die ik tot nu toe tegen kwam zie je dat knuffels een belangrijke rol spelen in het leven van ruim de helft van de kinderen in de westerse wereld. De gehechtheid van de kinderen aan deze objecten zegt verder niets over de kwaliteit van de ouder-kind relatie. Een knuffel kan naast de ouder een belangrijke steun zijn in stressvolle situaties. Kinderen in niet-westerse culturen en in gezinnen die bijvoorbeeld samen slapen hebben minder vaak een knuffel of vasthouddekentje.

Sommige een knuffel, anderen niet.

Knuffels en de tijdelijke afhankelijkheid van knuffels komt zo veel voor dat psychiaters het niet als afwijking beschouwen. Omgekeerd geldt dat trouwens ook: als jouw kind helemaal geen vaste knuffel heeft is dat ook een normale variatie in de kinderontwikkeling .

Vooral jonge peuters zijn sterk gehecht aan bepaalde knuffels of speelgoed, tegen de basisschoolleeftijd wordt dat weer minder, maar genoeg volwassenen bewaren ook nog hun oude knuffel of denken er met warme gevoelens af en toe aan terug. Misschien heb jij jou oude knuffel ook wel bewaard?

Naast de ontwikkelingsfase speelt ook het temperament van een kind een rol bij het gebruik van een knuffel. Een timide kind kan hier meer behoefte aan hebben dan een extrovert kind. Maar een druk kind kan soms juist zijn knuffel gebruiken om wat meer tot rust te komen.

Ik heb het er nog niet eens over gehad hoe een kind zijn favoriete knuffel kiest. Ik weet wel dat je als ouder daar weinig invloed op lijkt te hebben, dat is ook niet erg. Als een knuffel een hulpmiddel (transitioneel object) is  om de stap te maken tussen afhankelijkheid en meer zelfstandig dan speelt het zelf kiezen van de juiste knuffel daarin misschien wel een heel belangrijke rol.

Wat de @NSbeer betreft: ik hoop dat hij en zijn mensenkind herenigd worden. Omdat het fijn is om iets terug te vinden wat je hebt verloren, zeker als je er zo veel van houdt. En omdat ik denk dat het verhaal achter de @NSbeer; het feit dat honderden mensen die je niet kent jou hebben willen helpen, van onschatbare waarde is. Juist voor een kind.

En in maart 2013 mocht @NSbeer weer naar huis. Luciano, een jongetje van drie bleek zijn mensenkind te zijn. Je kunt het nalezen op de Facebook account van Beer (want dat bleek zijn naam). Luciano was in het begin ontroostbaar, vertelde zijn moeder, het beertje blijkt voor hem een link naar zijn broer, die niet meer thuis woont. Na maanden gaat het slapen wel beter, maar Luciano was zijn beer nog zeker niet vergeten.

Het lijkt me een mooie ervaring voor Luciano; Beer komt na maanden thuis omdat wildvreemden goed voor hem hebben gezorgd. En duizenden vreemden hebben geholpen om hem thuis te krijgen. Mensen zijn bereid omdat te doen. Waarom? Omdat we zelf knuffels hebben gehad? Of omdat we nu eenmaal houden van een happy end.

Knuffeltips

• Heeft je kind een knuffel; regel dan een reserve exemplaar en wissel deze af
• Ik had twee dezelfde knuffels: één op de kinderopvang en een thuis. Zo konden we hem niet kwijtraken op de ritjes van en naar huis
• Dochter koos een zelfgemaakte knuffel, daar heb ik geen reserve-exemplaar van. Ik kan hem wel makkelijk maken, maar dat zou me wel een paar dagen kosten. Misschien moet ik daar nog eens wat mee. Bij www.tekenjeknuffel.nl kun je je eigen knuffel tekenen en laten maken. Ik zou er dan meteen twee bestellen.
• Leg geen grote knuffels in de wieg van je baby. Deze kunnen, net als kussens, de kans op wiegendood verhogen.
• Als je babygebaren gebruikt met je kind, introduceer dan ook een gebaar voor de knuffel. Je kunt het woord/gebaar knuffel gebruiken, of een naamgebaar verzinnen. Zo maakte wij het gebaar voor knuffel Pino door met onze vingers de veertjes op ons hoofd na te doen (het officiële NGT gebaar bleek later anders te zijn, maar dat hadden we niet kunnen vinden). Ik vond het heerlijk dat Sigrid zelf om haar knuffel kon vragen als hij niet in de buurt was.
• Gebaar voor knuffelbeer, knuffeldoekje en knuffelen
• Lees meer Wikipedia.

Vind je dit stuk interessant? Ik stel een Tweet of Facebook vermelding erg op prijs (zie bovenaan dit artikel).

NB: Bronvermelding ontbreekt volledig in dit stuk. Mijn excuses hiervoor. De bronnen zijn wel beschikbaar en opvraagbaar. Ik streef ernaar later dit toe te voegen.